Hamamda Kese Yapanlara Ne Denir? Gelenekten Günümüze Bir Meslek Hikâyesi
Hamam kültürü denildiğinde çoğumuzun aklına buhar, sıcak taş ve ferahlatıcı kese gelir. Ama hiç düşündünüz mü, o maharetli ellerin sahibi kimdir? Hamamda kese yapan kişilere verilen ad, sadece bir meslek tanımı değil; aynı zamanda yüzyıllardır süregelen bir geleneğin, toplumsal belleğin ve insan hikâyelerinin bir yansımasıdır. Bu yazıda hem verilerden hem de yaşanmış hikâyelerden yola çıkarak “Hamamda kese yapanlara ne denir?” sorusunun ardındaki dünyayı keşfedeceğiz.
Kese Yapanlara Verilen İsimler
Hamamda kese yapan kişilere Anadolu’da en çok “tellak” denir. Osmanlı döneminde tellaklar, hamam kültürünün ayrılmaz bir parçasıydı. Kadın hamamlarında bu görevi “natır” ya da “kese yapan kadın” üstlenirdi. Günümüzde hâlâ bu terimler kullanılmaktadır. Bir araştırmaya göre Türkiye’de geleneksel hamamların %70’inde keseyi natırlar ya da tellaklar yaparken, modern spa merkezlerinde bu görev “terapist” veya “masör” gibi daha evrensel adlarla anılmaktadır.
Mesleğin Tarihsel Arka Planı
16. yüzyıldan itibaren hamamlar yalnızca temizlik alanı değil, sosyalleşmenin, siyasetin ve hatta ticaretin yapıldığı mekânlar olmuştur. Tellak ve natırlar, bu alanın görünmez kahramanlarıydı. Osmanlı arşivlerinde yer alan kayıtlara göre İstanbul’da 1800’lü yılların sonunda yaklaşık 400’ün üzerinde hamam vardı ve her birinde en az 5 tellak çalışıyordu. Bu da binlerce kişinin doğrudan geçimini bu meslekten sağladığını gösterir. Bugün sayıları azalmış olsa da, hâlâ ailelerinden gelen bu geleneği sürdüren kese ustaları mevcuttur.
Bir Tellak Hikâyesi: Mehmet Usta
Gaziantep’te yaşayan Mehmet Usta, üçüncü kuşak bir tellak. Dedesi hamamda başlamış, babası devralmış, şimdi de o bu mesleği sürdürüyor. Mehmet Usta, “Kese yapmak sadece ölü deriyi atmak değildir, insanın bütün yorgunluğunu alırsınız. Çıkarken yüzlerindeki ferahlığı görmek bizim için en büyük mutluluktur” diyor. Bu hikâye, mesleğin bir geçim kaynağından çok daha fazlası olduğunu ortaya koyuyor: bir tür şifa ve toplumsal hizmet.
Verilere Dayalı Güncel Durum
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın 2022 raporuna göre Türkiye’de kayıtlı 1.300’ün üzerinde hamam faaliyet göstermektedir. Ancak bunların sadece %40’ında geleneksel kese hizmeti tellaklar ve natırlar tarafından sunulmaktadır. Geri kalanında kese, masaj terapistleri ya da eğitimli spa çalışanları tarafından yapılmaktadır. Bu da bize, modernleşme ve turizm etkisiyle mesleğin isim ve içerik olarak dönüşüm geçirdiğini gösteriyor. Yine de “tellak” kelimesi, kültürel hafızada derin bir iz bırakmayı sürdürüyor.
Toplumsal Cinsiyet ve Mesleğin Yüzleri
Geçmişte erkek hamamlarında tellaklar, kadın hamamlarında ise natırlar görev yapardı. Bu ayrım, toplumsal cinsiyet normlarının bir yansımasıydı. Bugün ise bazı modern tesislerde kadınlar da erkeklere, erkekler de kadınlara hizmet verebiliyor. Ancak geleneksel hamamları tercih edenlerin çoğu hâlâ bu tarihsel ayrımı koruyor. Böylece kese yapanların kim olduğu sorusu, toplumsal normlarla da doğrudan bağlantılı hâle geliyor.
Hamamda Kese: İnsan Hikâyelerinin Ortak Noktası
Kese yapanlara verilen ad ne olursa olsun, asıl değer onların dokunuşları ve yarattıkları deneyimde gizlidir. Bir turist için egzotik bir deneyim, yerel halk içinse nesiller boyu süren bir alışkanlık olan hamamda kese; aslında farklı hayatları birleştiren ortak bir kültürel köprüdür.
Sonuç: Gelenekten Geleceğe Bir Meslek
Hamamda kese yapanlara “tellak” ya da “natır” denmesi, sadece bir mesleğin değil, bir kültürün hafızasını korumak anlamına gelir. Modern dünyada yeni isimler ve farklı yaklaşımlar ortaya çıksa da, bu geleneksel meslek, hem insan hikâyeleriyle hem de toplumsal bellekteki güçlü izleriyle yaşamaya devam ediyor. Sizce gelecekte bu meslek hangi isimlerle anılacak? “Tellak” kelimesi hafızamızda kalmaya devam edecek mi, yoksa yerini modern terimlere mi bırakacak?